Năm 2015, trên thế giới có gần 50 triệu người mắc sa sút trí tuệ (SSTT), chiếm khoảng 5% tổng số người trên 60 tuổi. Ước tính cứ mỗi 3 giây sẽ có thêm 1 người mắc SSTT và số người mắc SSTT tăng lên gấp đôi sau mỗi 20 năm. Theo Tổ chức y tế thế giới (WHO): Chi phí dành cho chăm sóc, điều trị bệnh nhân SSTT hàng năm trên toàn thế giới ước tính khoảng 800 tỷ USD (tương đương 1% GDP toàn cầu), và sẽ đạt tới 2000 tỷ USD vào năm 2030.
Ngày nay, với những tiến bộ vượt bậc của y tế, tuổi thọ người dân ngày càng được nâng cao, trong khi tỷ lệ sinh có xu hướng giảm xuống. Vì thế, tổng số cũng như tỷ lệ người già trong quần thể dân số thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đều đã, đang và sẽ có sự gia tăng nhanh chóng. Năm 2010, tổng số người trên 65 tuổi toàn cầu ước tính vào khoảng 8% dân số và ở Việt Nam là khoảng 5,73%. Tỷ lệ này được dự đoán sẽ tăng lên gấp đôi vào năm 2050. Theo đó, các bệnh lý liên quan với tuổi già cũng tăng lên đáng kể, trong đó có tình trạng sa sút trí tuệ.
Sự già hóa dân số dẫn đến sự chuyển dịch về gánh nặng bệnh tật. Trước đây, gánh nặng bệnh tật rơi vào các bệnh truyền nhiễm nhưng hiện nay đã chuyển sang các bệnh không lây nhiễm trong đó có sa sút trí tuệ.
Thế nào là sa sút trí tuệ
SSTT là hội chứng lâm sàng được gây ra bởi tổn thương não, với đặc trưng bởi là các biểu hiện suy giảm các lĩnh vực nhận thức như trí nhớ, định hướng, chú ý, ngôn ngữ, tri giác, suy luận, phán đoán, điều hành, khả năng thực hiện các nhiệm vụ liên tục, … SSTT có thể gặp trong nhiều bệnh khác nhau trong đó phổ biến nhất là bệnh Alzheimer (chiếm 60 – 80% tổng số các bệnh nhân SSTT).
Biểu hiện đầu tiên của bệnh SSTTlà suy giảm trí nhớ: Giai đoạn đầu chủ yếu là giảm trí nhớ ngắn hạn: Đôi khi bệnh nhân/ người nhà không nhận biết được thời gian khởi phát triệu chứng: Định luật Ribot (Bệnh Alzheimer): Sự việc mới quên trước, sau đó quên cả sự việc xa xưa, kỉ niệm thời thơ ấu. Tiếp theo bệnh nhân có biểu hiện vong ngôn: nói lặp từ; khó tìm từ khi nói, thêm từ lạ, không gọi được tên đồ vật, nói, viết sai; biểu hiện vong tri: Không nhận ra người quen cũ, con cháu, nhận nhầm, không nhận ra đồ vật quen thuộc: Biểu hiện vong hành: Vụng về trong thao tác nghề nghiệp, khó khăn trong việc tự ăn uống, khó khăn trong vệ sinh cá nhân, rối loạn trong trang phục (mặc quần áo, chải tóc…), không sử dụng được công cụ, trang thiết bị trong gia đình; suy giảm khả năng điều hành: giảm khả năng tính toán, giảm khả năng sáng tạo, giảm khả năng lập kế hoạch, giảm khả năng ra quyết định. Ngoài ra bệnh nhân còn có biểu hiện biến đổi nhân cách xuất hiện sớm: thụ động (thờ ơ, cách ly xã hội), mất kiềm chế (hành vi tình dục bất thường hoặc nói năng linh tinh, tự cho mình là trung tâm (tính trẻ con, thiếu sự đại lượng), kích động rất thường gặp và thường nặng lên khi bệnh tiến triển, kích động về lời nói, kích động về hành động, các hành vi không không phù hợp như đi lang thang: Trầm cảm: Đặc biệt trong bệnh Alzheimer và SSTT do mạch máu; rối loạn loạn thần: Hoang tưởng: mất trộm, bị theo dõi, ghen tuông, …Ảo giác: nhìn thấy người vào nhà, nghe thấy tiếng nói trong đầu,… Rối loạn giấc ngủ: Mất ngủ, rối loạn chu kỳ thức – ngủ; đi lang thang và kích động là những nguyên nhân làm cho người chăm sóc kiệt sức.
Nguyên nhân dẫn đến bệnh SSTT
Nguyên nhân của SSTT do Thoái hóa thần kinh: Bệnh Alzheimer; sa sút trí tuệ thể Lewy; bệnh Parkinson; sa sút trí tuệ thùy trán và thùy TD; do rối loạn thần kinh và chấn thương: Chấn thương sọ não; khối choán chỗ; xơ cứng rải rác; do bệnh mạch máu: Nhồi máu não; xuất huyết não; bệnh tim mạch: Bệnh nhiễm khuẩn: Giang mai, HIV; viêm não; bệnh Creutzfeldt- Jakob; do Rối loạn nội tiết: Đái tháo đường; suy giáp/ cường giáp; bệnh tuyến cận giáp; do sử dụng thuốc, lạm dụng chất: Thuốc an thần, kháng cholinergic; rượu, ma tuý; thiếu vitamin: B12, thiamin (B1), acid nicotin; do rối loạn chuyển hóa khác: Tăng/ hạ canxi máu; bệnh não gan.
10 dấu hiệu nhận biết suy giảm trí nhớ sớm
Ngoài rối loạn các lĩnh vực nhận thức, người bệnh SSTT có thể có nhiều triệu chứng rối loạn tâm lý – hành vi và suy giảm chức năng nặng nề tuỳ từng thể và từng giai đoạn của bệnh. Tuy nhiên, người bệnh cần được tới gặp bác sỹ khi có các dấu hiệu sớm dưới đây:
- Giảm trí nhớ làm rối loạn cuộc sống hằng ngày
- Khó khăn trong việc lên kế hoạch hoặc giải quyết vấn đề
- Khó khăn trong việc hoàn thành các nhiệm vụ quen thuộc
- Nhầm lẫn về thời gian và không gian
- Khó nhận biết về hình ảnh trực quan và mối quan hệ trong không gian
- Phát sinh vấn đề mới với từ ngữ khi viết/đọc
- Đặt nhầm chỗ các đồ vật và mất khả năng nhớ lại các bước để tìm lại đồ
- Giảm khả năng phán đoán hoặc ra quyết định
- Thu mình khỏi công việc hoặc hoạt động xã hội
- Thay đổi cảm xúc và nhân cách
SSTT gây ra gánh nặng lớn cho bản thân người bệnh, người chăm sóc và toàn xã hội. Chính vì thế việc quản lý, chăm sóc và điều trị người bệnh cần được tiến hành càng sớm càng tốt. Các phương pháp điều trị không dùng thuốc, dùng thuốc và chăm sóc toàn diện không những có thể làm giảm các triệu chứng mà còn làm chậm quá trình tiến triển của bệnh.
Tiến triển của SSTT trong thời gian đầu thường âm thầm; Một số trường hợp tự hồi phục hoặc hồi phục khi được điều trị: các bệnh nội tiết, rối loạn chuyển hoá, các bệnh nhiễm trùng- nhiễm độc, thiếu B12,… SSTT do nguyên nhân thoái hoá thần kinh (bệnh Alzheimer, bệnh Parkinson, Pick,…): tiến triển nặng dần, có thể dự đoán được; SSTT do mạch máu: Thời gian tiến triển thường ngắn hơn bệnh Alzheimer.
Khi có 10 dấu hiệu sớm của người nhà, gia đình nên đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế có chuyên khoa sức khỏe tâm thần để được làm các bài test cần thiết. Tại Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai hiện đang triển khai một số bài trắc nghiệm sau: Trắc nghiệm đánh giá trạng thái tâm thần tối thiểu (MMSE: Mini-Mental State Examination): Là trắc nghiệm sàng lọc SSTT được sử dụng rộng rãi nhất. Thời gian để làm khoảng 7 phút. Nhược điểm: không nhạy với suy giảm nhận thức nhẹ, và bị ảnh hưởng bởi tuổi và trình độ học vấn, ngôn ngữ, vận động và thị lực. Mini-Cog: Trắc nghiệm Mini-Cog bao gồm vẽ đồng hồ và nhắc lại 3 từ không liên quan. Ưu điểm của Mini-Cog là có độ nhạy cao dự đoán tình trạng SSTT, thời gian làm trắc nghiệm ngắn hơn so với MMSE, dễ quản lý, và giá trị chẩn đoán không phụ thuộc vào trình độ học vấn và ngôn ngữ.
TS Trần Thị Hà An – Trưởng phòng Điều trị bệnh tâm thần người già, Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai cho biết: Việc đưa người bệnh đến cơ sở y tế sớm sẽ giúp cho người bệnh được chẩn đoán đúng và có phác đồ điều trị phù hợp giúp chặn hoặc làm chậm quá trình sa sút trí tuệ cho người bệnh.
Bài: Đỗ Hằng – Nguồn: http://bachmai.gov.vn